Chlor w wodzie pitnej – czy jest szkodliwy? Jak go usunąć?

Celem wodociągów miejskich jest zagwarantowanie jak najbezpieczniejszej wody końcowym odbiorcom. W tym celu niezbędne jest jej zdezynfekowanie, przeprowadzane najczęściej za pomocą chloru. W jaki dokładnie sposób pierwiastek ten wpływa na wodę, czy niesie ze sobą ryzyko dla zdrowia i w jaki sposób możemy się go pozbyć przed wypiciem?

Chlor to pierwiastek chemiczny należący do grupy halogenów, oznaczany symbolem Cl. W warunkach standardowych występuje jako żółtozielony gaz o intensywnym, drażniącym zapachu. Jego wysoka reaktywność sprawia, że łatwo tworzy związki chemiczne, zwłaszcza z metalami i wodorem. Podczas kontaktu chloru z wodą powstaje kwas podchlorawy i jony podchlorynowe – substancje o silnych właściwościach utleniających, które skutecznie niszczą bakterie, wirusy i inne mikroorganizmy. Dzięki temu pierwiastek ten znalazł szerokie zastosowanie w procesach dezynfekcji.

Historia wykorzystania chloru do celów sanitarno-epidemiologicznych sięga XIX wieku. W 1850 roku Ignaz Semmelweis zastosował roztwory chlorowane do dezynfekcji rąk w szpitalach, co znacząco ograniczyło rozprzestrzenianie się infekcji. Pierwsze masowe chlorowanie wody pitnej miało miejsce w 1908 roku w Jersey City w Stanach Zjednoczonych. Wprowadzenie tej metody doprowadziło do znacznego spadku zachorowań na choroby przenoszone drogą wodną, takie jak cholera czy tyfus, co szybko uczyniło chlor podstawowym środkiem dezynfekcyjnym stosowanym na całym świecie.

Stosowanie chloru do oczyszczania wody, choć skuteczne, budzi jednak wątpliwości, związane z powstawaniem produktów ubocznych, które mogą wpływać na smak, zapach oraz zdrowie konsumentów. Pomimo tych kontrowersji uzdatnianie wody z wykorzystaniem opisywanego pierwiastka wciąż jest powszechną i uznaną metodą zapewniania bezpieczeństwa sanitarnego.

Proces dodawania substancji dezynfekujących do wody jest precyzyjnie kontrolowany i opiera się na wieloletnich badaniach naukowych, eliminując najgroźniejsze z patogenów przy jednoczesnym zachowaniu bezpieczeństwa dla konsumentów. W przypadku chlorowania wykorzystuje się kilka metod, zależnie od skali instalacji i jakości surowej wody. Najczęściej stosowane są gazowy chlor, podchloryn sodu oraz dwutlenek chloru, a wybór konkretnej formy zależy od specyfiki danego systemu wodociągowego.

Proces rozpoczyna się w stacjach uzdatniania, gdzie woda podlega wieloetapowej filtracji mechanicznej, usuwającej zanieczyszczenia stałe. Następnie przeprowadza się dezynfekcję – chlor dodawany jest w ściśle określonych dawkach, dostosowanych do parametrów fizykochemicznych wody i poziomu skażenia mikrobiologicznego. Kluczowym etapem jest zapewnienie odpowiedniego czasu kontaktu substancji dezynfekującej z wodą, aby umożliwić skuteczne działanie utleniające i neutralizację patogenów.

Ostatnia faza to kontrola stężenia resztkowego chloru, który pozostaje w wodzie, aby zapobiegać ponownemu skażeniu podczas transportu siecią wodociągową. Normy regulujące ten proces określają dopuszczalne poziomy pierwiastka, zapewniając równowagę między skutecznością dezynfekcji a minimalizacją wpływu na smak i zapach wody.

Jak wspomnieliśmy w kilku naszych poprzednich artykułach, jakość wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi w Polsce regulowana jest Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 7 grudnia 2017 roku. Zgodnie z nim, dopuszczalne stężenie chloru wolnego w wodzie dostarczanej do konsumentów nie powinno przekraczać 0,3 mg/l. Taka wartość zapewnia skuteczną dezynfekcję, minimalizując jednocześnie wpływ na smak i zapach wody.

Nadzór nad przestrzeganiem tych norm sprawują organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Ich zadaniem jest regularne monitorowanie jakości wody poprzez pobieranie próbek w różnych punktach sieci wodociągowej, w tym u odbiorców końcowych. Badania te mają na celu weryfikację, czy dostarczana woda spełnia obowiązujące standardy higieniczne i zdrowotne.

Kontrola stężenia chloru odbywa się poprzez systematyczne analizy laboratoryjne, które pozwalają na szybkie wykrycie ewentualnych odchyleń od normy. W przypadku stwierdzenia przekroczeń, podejmowane są natychmiastowe działania korygujące, mające na celu przywrócenie odpowiedniej jakości wody.

Wpływ chloru na zdrowie zależy głównie od jego stężenia oraz czasu ekspozycji. W dopuszczalnych normach jest uznawany za bezpieczny, jednak długotrwałe spożywanie wody z wysoką zawartością tego pierwiastka może powodować skutki uboczne. Najczęściej zgłaszane dolegliwości to:

• podrażnienie błon śluzowych jamy ustnej i gardła,
• suchość skóry i reakcje alergiczne,
• zaostrzenie objawów u osób z chorobami układu oddechowego, takimi jak astma,
• potencjalne powstawanie szkodliwych produktów ubocznych dezynfekcji, np. trihalometanów (THM), które mogą mieć działanie rakotwórcze przy długotrwałej ekspozycji.

Oprócz konsekwencji zdrowotnych chlor wpływa także na właściwości organoleptyczne wody. Może nadawać jej specyficzny zapach i smak, przypominający basenową chemię, co często jest przyczyną rezygnacji z picia wody kranowej. Problem ten występuje głównie w miejscach, gdzie stosowane są wyższe dawki dezynfekujące lub gdy woda pozostaje w sieci wodociągowej przez dłuższy czas.

Skutecznym rozwiązaniem redukującym nadmiar chloru są filtry do wody, które usuwają jego resztki, poprawiając jakość i smak cieczy. Dzięki nim możliwe jest korzystanie z kranówki bez obaw o jej zapach czy ewentualne skutki zdrowotne związane z nadmiarem chloru.

Zbyt wysokie stężenie chloru w wodzie kranowej można rozpoznać na kilka sposobów. Pierwszym sygnałem jest wspomniany intensywny, chemiczny zapach przypominający wodę basenową, który nasila się szczególnie podczas podgrzewania wody. Kolejnym objawem może być wyczuwalny lekko gorzkawy posmak, sprawiający, że woda jest mniej przyjemna do picia.

Innym wskaźnikiem nadmiaru chloru jest jego wpływ na skórę i włosy. Jeśli po kąpieli pojawia się uczucie suchości, podrażnienia lub swędzenia, może to świadczyć o wysokim poziomie substancji dezynfekującej. Ponadto chlor może powodować blaknięcie ubrań podczas prania oraz korozję metalowych elementów instalacji wodociągowej

Aby precyzyjnie określić zawartość chloru, można zastosować testery wody, dostępne w formie pasków lub elektronicznych mierników. Dają one szybkie wyniki, jednak dla pełnej analizy warto skorzystać z profesjonalnych metod laboratoryjnych. Najdokładniejsze informacje zapewni usługa badania wody, realizowana przez wyspecjalizowane firmy, które ocenią nie tylko stężenie chloru, ale także inne parametry jakościowe.

Nieprzyjemny zapach i smak wody spowodowany chlorem to problem, który można skutecznie wyeliminować przy użyciu odpowiednich metod filtracji. Najprostszym sposobem na jego częściowe usunięcie jest odstanie wody w otwartym naczyniu – gazowy chlor ulatnia się w ciągu kilku godzin. Warto też zagotować wodę, co przyspiesza ten proces. Pamiętajmy jednak, że sposoby te nie usuwają w pełni produktów ubocznych dezynfekcji – dla uzyskania najlepszych i najszybszych efektów konieczne są filtry do wody pitnej.

Najbardziej efektywne w eliminacji chloru są wkłady węglowe z węglem aktywnym, który dzięki porowatej strukturze adsorbuje zarówno chlor wolny, jak i związki chloropochodne, odpowiedzialne za niepożądany smak i zapach. W przypadku intensywnego problemu warto rozważyć filtry z odwróconą osmozą – zastosowana w nich membrana usuwa niemal wszystkie zanieczyszczenia chemiczne, w tym pozostałości chloru i jego najdrobniejszych pochodnych. Alternatywą mogą być filtry z technologią KDF, redukujące chlor przy pomocy specjalnych stopów miedzi i cynku.

Osoby szczególnie wrażliwe na chlor powinny wybierać systemy wielostopniowe, które łączą różne metody filtracji, zapewniając maksymalną czystość wody. W takim przypadku należy szczególnie zadbać o częstotliwość wymiany wkładów: zużyte membrany osmotyczne i węgiel aktywny tracą na swej skuteczności, przywracając problem – choć oczywiście w znacznie mniejszej skali.