Farmaceutyki w wodzie – ukryte zagrożenie dla zdrowia?

Woda z kranu może wyglądać na czystą i spełniać normy jakości, ale nie wszystko da się wychwycić w standardowych badaniach. Coraz częściej mówi się o śladowych ilościach leków w wodzie – resztkach antybiotyków, środków hormonalnych czy przeciwbólowych. Choć stężenia są niewielkie, ich obecność w codziennie pitym płynie budzi coraz większe obawy. Nie bez powodu temat ten pojawia się w raportach WHO i badaniach instytutów ochrony środowiska. Skąd się biorą farmaceutyki w wodzie i czy naprawdę są zagrożeniem?

Na pierwszy rzut oka woda z kranu wydaje się czysta. Nie ma koloru, zapachu ani smaku. Nawet jeśli spełnia normy sanitarne, może zawierać śladowe ilości różnych substancji. Do instalacji wodociągowych trafiają m.in. resztki leków – tych stosowanych przez ludzi i podawanych zwierzętom. Farmaceutyki nie są w pełni usuwane w oczyszczalniach ścieków, a część z nich może powracać do obiegu wodnego. Najczęściej w wodzie pitnej wykrywa się:

• resztki antybiotyków, stosowanych m.in. w leczeniu infekcji bakteryjnych,
• hormony, szczególnie estrogeny i progestageny z tabletek antykoncepcyjnych,
• leki przeciwbólowe i przeciwzapalne, np. ibuprofen czy paracetamol,
• środki uspokajające i antydepresanty, które mogą wpływać na układ nerwowy,
• substancje czynne z leków weterynaryjnych, stosowane w hodowli zwierząt.

Przyjrzyjmy się bardziej szczegółowo obecności farmaceutyków w wodzie pitnej w Polsce, co nie jest już tylko hipotezą, lecz potwierdzonym faktem. Naukowcy z Uniwersytetu Gdańskiego wykazali obecność takich substancji jak paracetamol, ketoprofen, tramadol, sulfametoksazol, chloramfenikol i trimetoprim w próbkach pobranych z sieci wodociągowej. Analizy przeprowadzono przy użyciu wysokosprawnej chromatografii cieczowej sprzężonej ze spektrometrią mas. Najwyższe stężenia – do 5,7 nanograma na litr – dotyczyły ketoprofenu, popularnego leku przeciwzapalnego. Badania wykazały, że część tych substancji przedostaje się do wód powierzchniowych z oczyszczalni ścieków i nie zostaje całkowicie usunięta w procesie uzdatniania.

Potwierdzeniem tych obserwacji są również dane z przeglądu literatury naukowej opublikowanego przez MDPI. Przeanalizowano ponad 50 niezależnych prac badawczych, obejmujących różne kraje europejskie, w tym Polskę. W większości przypadków wykryto obecność ibuprofenu, diklofenaku, antybiotyków i leków przeciwdepresyjnych zarówno w wodzie surowej, jak i w wodzie przeznaczonej do spożycia. Choć stężenia zazwyczaj mieszczą się w przedziale od 0,5 do 50 ng/l, eksperci wskazują, że nawet śladowe ilości przy regularnym spożyciu mogą mieć znaczenie biologiczne, zwłaszcza u dzieci, osób starszych i zwierząt domowych.

Woda z pozoru czysta może zawierać cząsteczki leków zaprojektowanych po to, by działały już w mikrogramach. Nawet śladowe ilości takich substancji – przy codziennym spożyciu – mogą nieść ryzyko biologiczne.

Nie chodzi tylko o jednoznacznie toksyczne działanie. Niektóre leki, jak antybiotyki, w dłuższej perspektywie mogą przyczyniać się do rozwoju oporności bakterii w organizmie. Inne – np. hormony czy środki psychotropowe – mogą zaburzać układ endokrynny lub neurologiczny. Osoby najbardziej wrażliwe na tego typu substancje to niemowlęta, kobiety w ciąży, osoby starsze oraz osoby z osłabionym układem odpornościowym.

Organizmy nieprzyzwyczajone do długotrwałego kontaktu z farmaceutykami – zwłaszcza w mieszankach kilku substancji – mogą zareagować w sposób trudny do przewidzenia. Właśnie dlatego temat śladowych ilości leków w wodzie traktowany jest coraz poważniej przez środowiska naukowe i sanitarne.

Standardowe filtry kuchenne – np. dzbanki z węglem aktywnym – nie radzą sobie z większością farmaceutyków. Choć poprawiają smak i zapach wody, usuwają głównie chlor, metale ciężkie i częściowo pestycydy. Natomiast cząsteczki leków, zwłaszcza tych rozpuszczalnych w wodzie, wymagają bardziej zaawansowanych technologii. Skuteczne są:

• Filtry z odwróconą osmozą – to najdokładniejszy sposób oczyszczania wody dostępny w warunkach domowych. Woda przeciskana jest przez membranę półprzepuszczalną, która zatrzymuje nawet najmniejsze cząstki – w tym resztki leków, pestycydów i mikroplastiku. Dzięki temu do kranu trafia płyn pozbawiony niemal wszystkich substancji organicznych i nieorganicznych.
• Lampy UV – nie wpływają bezpośrednio na farmaceutyki, ale zabezpieczają oczyszczoną wodę przed rozwojem bakterii i wirusów w dalszym etapie użytkowania. To szczególnie istotne, jeśli woda przechowywana jest w zbiorniku lub przewodach instalacyjnych przez dłuższy czas.

Właśnie takie filtry są dostępne w ofercie KUNA System – zaprojektowane z myślą o wszystkich, które chcą mieć kontrolę nad jakością wody pitnej.

Na rynku dostępne są także bardziej zaawansowane systemy oczyszczania wody, które radzą sobie z wykrywanymi w badaniach śladowymi ilościami leków. Wyróżniają się większą skutecznością i wydajnością niż klasyczne filtry domowe, a jednocześnie zapewniają stabilną jakość wody pitnej przez cały czas użytkowania. Przykładem takiego rozwiązania są urządzenia Bluewater, oparte na technologii SuperiorOsmosis™, która zatrzymuje nawet najmniejsze cząstki – w tym farmaceutyki, mikroplastik i metale ciężkie – przy jednoczesnym ograniczeniu strat wody. To dobra propozycja dla osób, które chcą realnie kontrolować to, co trafia do szklanki.