System kaucyjny w Polsce – czy ograniczy plastik w domach?

Od 1 października 2025 roku w Polsce zaczyna działać system kaucyjny, który ma zachęcić do zwrotu butelek i puszek oraz ograniczyć ilość plastikowych odpadów. To duża zmiana zarówno dla konsumentów, jak i dla przedsiębiorców – wprowadza nowe obowiązki, ale i szanse na bardziej odpowiedzialne gospodarowanie surowcami. Dowiedz się, jak dokładnie ma działać system, jakie opakowania obejmie i jak przygotować się na jego wejście w życie.

Co znajdziesz w artykule?

System kaucyjny to temat, który budzi sporo pytań – zarówno wśród właścicieli firm, jak i wśród indywidualnych klientów. W artykule wyjaśniamy, jak będzie wyglądał w praktyce i co zmieni w codziennym życiu. Dowiesz się m.in.:

• Jak działa system i na jakich przepisach prawnych się opiera?
• Które opakowania obejmie kaucja, a których automat nie przyjmie?
• Jakie obowiązki spadną na małe i średnie firmy oraz jak się do nich przygotować?
• Jak klienci będą mogli oddawać butelki i odzyskać pieniądze?
• Czy nowy system naprawdę ograniczy ilość plastiku w domach?
• Jak podobne rozwiązania sprawdziły się w innych krajach?

System kaucyjny polega na tym, że kupując napój w butelce PET, szklanej zwrotnej czy puszce, płacisz kilka groszy więcej – to właśnie kaucja. Otrzymujesz ją z powrotem, gdy oddasz opakowanie do sklepu lub automatu. Dzięki temu butelki i puszki trafiają do recyklingu, a nie do zwykłego kosza.

Podstawą prawną jest Ustawa o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi, która została znowelizowana w 2023 r. i wdraża unijną dyrektywę SUP (Single-Use Plastics). System zaczyna działać 1 października 2025 r., a dla butelek szklanych wielorazowych w pełnym zakresie od 1 stycznia 2026 r. Do systemu muszą dołączyć:

• producenci i importerzy napojów – czyli firmy wprowadzające na rynek napoje w opakowaniach objętych kaucją,
• sklepy powyżej 200 m² – są zobowiązane przyjmować puste butelki i puszki, niezależnie od tego, gdzie klient je kupił.

Na opakowaniach objętych systemem pojawi się jednolite oznaczenie i kod, który pozwoli automatowi rozpoznać produkt. Dzięki temu klient nie będzie musiał okazywać paragonu – wystarczy oddać butelkę lub puszkę i odzyskać kaucję w formie gotówki lub vouchera.

Firmy wprowadzające napoje muszą zarejestrować się w BDO (Baza Danych Odpadowych) – to państwowy system, w którym raportuje się ilość opakowań objętych systemem kaucyjnym, czyli butelek PET do 3 litrów, puszek do 1 litra i (od 2026 r.) butelek szklanych wielorazowych do 1,5 litra. W BDO podaje się liczbę takich opakowań wprowadzonych na rynek, żeby państwo mogło kontrolować poziom odzysku i recyklingu. Dla mniejszych producentów będzie to nowy obowiązek – wcześniej wystarczyło płacić opłatę produktową, teraz trzeba będzie także rozliczać kaucje i zapewnić odbiór pustych opakowań. Warto odnotować, że za brak wpisu do BDO grożą wysokie kary (np. administracyjne nawet do 1 mln zł).

Aby odzyskać kaucję, nie trzeba paragonu – system rozpozna opakowanie po oznaczeniu i kodzie. Cały proces wygląda prosto:

1. Oddajesz butelkę lub puszkę – w sklepie lub automacie kaucyjnym.
2. Automat skanuje kod i sprawdza oznaczenie systemu – weryfikuje, czy opakowanie jest objęte kaucją.
3. Opakowanie trafia do pojemnika wewnątrz automatu – często jest zgniatane, aby zajmowało mniej miejsca.
4. Otrzymujesz potwierdzenie – wydruk, kod do kasy lub bezpośredni zwrot gotówki w mniejszych punktach.
5. Kaucja jest rozliczana przez sklep – środki wracają do operatora systemu i producentów napojów.

Dzięki temu opakowania trafiają do recyklingu w lepszym stanie – nie są pomieszane z innymi odpadami i nie wymagają dodatkowego sortowania.

System kaucyjny to duże wyzwanie także dla handlu – zarówno stacjonarnego, jak i internetowego. Sklepy powyżej 200 m² mają ustawowy obowiązek przyjmowania opakowań objętych kaucją, niezależnie od miejsca ich zakupu. Wymaga to nie tylko zakupu automatów i wygospodarowania przestrzeni, ale także przeszkolenia personelu i dostosowania systemów kasowych do rozliczania kaucji.

Dla mniejszych sklepów udział w systemie jest dobrowolny, ale wielu właścicieli może zdecydować się na przystąpienie, by zatrzymać klientów u siebie. W takich punktach odbiór najczęściej będzie ręczny – sprzedawca przyjmie butelki i rozliczy kaucję przy kasie.

Najwięcej pytań budzi sprzedaż internetowa. Sklepy online oraz platformy marketplace – takie jak Allegro czy Amazon – również będą zobowiązane do pobierania kaucji przy sprzedaży napojów i zapewnienia klientowi możliwości zwrotu opakowania. Szczegóły techniczne są wciąż doprecyzowywane, ale eksperci wskazują, że możliwe scenariusze to:

• możliwość oddania opakowań w punktach stacjonarnych współpracujących z danym e-sklepem,
• zwrot przez paczkomaty lub kuriera, który odbierze opakowania przy okazji kolejnej dostawy,
• rozwiązania hybrydowe, w których klient sam wybierze najwygodniejszą opcję.

Dla e-commerce będzie to wyzwanie logistyczne – trzeba uwzględnić koszty transportu, magazynowania i obsługi zwrotów. Jednocześnie to szansa na budowanie wizerunku firmy odpowiedzialnej środowiskowo, która ułatwia klientom uczestnictwo w systemie. Firmy, które przygotują czytelne instrukcje i proste procedury, mogą zdobyć przewagę konkurencyjną.

Wprowadzenie kaucji spowoduje, że butelki PET i puszki przestaną być zwykłym odpadem, a staną się realną wartością – każda niezwrócona butelka to stracone 50 groszy. To wielu zachęci do regularnego oddawania opakowań, a tym samym do utrzymywania porządku w domu i ograniczenia ilości odpadów w koszach.

Dzięki systemowi łatwiej będzie też przejść na bardziej świadome wybory zakupowe. Klienci mogą częściej sięgać po opakowania wielorazowe lub w ogóle rezygnować z napojów w plastiku, wybierając np. wodę filtrowaną w domu albo wodę z dystrybutora w pracy. To realny sposób na zmniejszenie liczby butelek jednorazowych, które do tej pory trafiały do kosza lub na wysypisko.

Dodatkowym plusem jest większa motywacja do segregacji – skoro pusta butelka to gotówka, nikt nie wrzuci jej do zmieszanych odpadów.

Wdrożenie systemu ma na celu osiągnięcie poziomu zbiórki butelek PET i puszek na poziomie ok. 90% do 2029 r. – tak wynika z celów zapisanych w ustawie i dyrektywach unijnych. W krajach, gdzie system kaucyjny działa od lat – jak Niemcy czy Finlandia – odzysk opakowań sięga 85–90%, co pokazują raporty organizacji RELOOP i analizy rynkowe.

Dla konsumenta oznacza to, że znaczna część opakowań po napojach wróci do recyklingu w dobrej jakości, a mniej plastiku trafi do domowych koszy i na wysypiska. Jednak nie wszystkie odpady znikną – w domach nadal pozostaną kartony po mleku czy butelki powyżej 3 litrów.

Jeśli chcesz wiedzieć, jak mikroplastik i nanoplastik trafiają do naszego organizmu, przeczytaj artykuł Nanoplastik w wodzie – źródła, zagrożenia i skutki oraz sprawdź, co mówią badania w tekście Mikroplastik w wodzie butelkowanej

Choć system kaucyjny pomoże w odzysku opakowań, najlepszym sposobem na porządek w domu jest ograniczenie liczby butelek, które w ogóle do niego trafiają. Pomagają w tym:

• filtry do wody – zapewniają wodę pitną prosto z kranu, bez konieczności kupowania plastiku,
• dystrybutory wody – wygodne w biurze i w domu, dają dostęp do wody zimnej, gazowanej i gorącej,
• bidony i butelki – można je uzupełniać na bieżąco, eliminując potrzebę kupowania wody w sklepach.

Dzięki temu w domu jest mniej odpadów, a system kaucyjny staje się jedynie wsparciem, a nie codziennym obowiązkiem.

Jeśli zastanawiasz się, jak długo woda nadaje się do picia, przeczytaj nasz poradnik Czy woda ma termin spożycia?

Doświadczenia państw europejskich pokazują, że dobrze zaprojektowany system kaucyjny działa skutecznie. W Polsce może być podobnie – konsumenci nie chcą traktować oddawania butelek jako przykrego obowiązku.

Eksperci podkreślają znaczenie kampanii edukacyjnych i budowania nawyków już od pierwszych miesięcy działania systemu. Jasna komunikacja – jak oddać opakowanie, gdzie je znaleźć, co zrobić w razie problemu – może przesądzić o tym, czy system osiągnie zakładany poziom odzysku.

Dodatkowo w niektórych krajach (Malta, Łotwa, Irlandia) dobrze przyjęły się opcje dobrowolnego przekazania kaucji na cele charytatywne. Takie rozwiązanie może w Polsce zachęcić osoby, które nie potrzebują odzyskiwać drobnych kwot, do oddawania opakowań, zamiast wyrzucać je do kosza.

• Ministerstwo Klimatu i Środowiska – System kaucyjny – oficjalne informacje o terminach, stawkach kaucji i zasadach funkcjonowania systemu.
• Dyrektywa SUP (Single-Use Plastics) – unijne przepisy ograniczające użycie plastiku jednorazowego.
• MDDP – System kaucyjny w Polsce 2025 – szczegółowe omówienie obowiązków dla producentów i sklepów.
• RELOOP Platform – Deposit Return Systems Worldwide – raporty o skuteczności systemów kaucyjnych w Europie i na świecie.
• ResearchGate – Meta-analysis of Deposit Return Systems – badania naukowe o efektywności i wyzwaniach wdrażania systemów kaucyjnych.
• Portal Pit.pl – Obowiązki sklepów i producentów – wyjaśnienie przepisów dla przedsiębiorców.